Fotolia_26349393_XS_2Kiedy w rodzinie umiera jedno z dzieci, wszyscy stają w obliczu śmierci.  Dzieci przeżywają śmierć równie mocno jak dorośli, ale pojmują ją inaczej – pojmują  śmierć na swoim poziomie rozwojowym i stosownie do tego reagują. Jednocześnie dzieci kontrolują swoje emocje słabiej niż dorośli.

Dlatego w sytuacji żałoby mogą stać się niegrzeczne, agresywne, drażliwe, mogą odmawiać jedzenia, przeżywać koszmary i lęki nocne, stać się płaczliwe i nie opuszczać rodzica, zachowywać się jakby cofnęły się w rozwoju, czyli w sposób odpowiadający młodszemu wiekowi.

W sytuacji straty rodzeństwa dziecko staje wobec sytuacji podwójnego osierocenia: w sposób rzeczywisty przez zmarłe rodzeństwo i w sposób emocjonalny przez rodziców, którzy wraz ze śmiercią jednego z dzieci oddalają się emocjonalnie, a często także fizycznie od pozostałych. Dziecko odbiera takie zachowanie jako brak miłości ze strony rodziców, kochających – w jego oczach – tylko zmarłego. Zdarza się w takiej sytuacji, że dziecko chce poważnie zachorować lub nawet umrzeć by odzyskać miłość rodziców. Często dziecku towarzyszy również lęk o rodziców i innych bliskich członków rodziny, lęk przed tym, że mogą również umrzeć i pozostawić je samo.

Wszystko to może doprowadzić do pojawienia się silnego uczucia żalu do rodziców, który nie wyrażony przekształca się w poczucie winy wobec nich. Poczucie winy, które odczuwa dziecko, może mieć swe źródło także w pamięci o kłótniach czy złych słowach i życzeniach kierowanych do zmarłego brata lub siostry. Jednym z pojawiających się uczuć może być też agresja w stosunku do rodziców za to, że nie zapobiegli śmierci. Kiedy dziecko samo osiągnie wiek, w którym zmarło jego rodzeństwo, może je także opanować lęk przed śmiercią.

Często się zdarza, że dorośli pomijają w procesie żałoby dzieci, ponieważ z jednej strony chcą je chronić przed tym, co sami przeżywają, a z drugiej nie doceniają głębi ich przeżyć. Dzieci powinny znać prawdę, a sposób jej przekazu powinien być dostosowany do możliwości intelektualnych dziecka i jego poziomu emocjonalnego; trzeba, aby usłyszały ją od kogoś bliskiego, a nie od osób postronnych. Także wiadomość o  śmierci dziecka, które zmarło przed narodzeniem, nie powinna być tematem tabu.

Jak pomóc dziecku w poradzeniu sobie ze stratą:

-         nie próbuj ukrywać przed dzieckiem faktu śmierci i prawdy dotyczącej jej okoliczności. Ukrywanie faktów i brak rozmowy mogą doprowadzić do braku zaufania do rodziców i lęku przed wyczuwalnym, ale nie wyjaśnionym niewiadomym.

-         pozwól dziecku pożegnać się ze zmarłym i przygotuj je na to, włącz je w przygotowania do pogrzebu lub innej symbolicznej ceremonii (np. w przypadku, gdy nie ma ciała malutkiego dziecka)

-         nie ukrywaj swoich uczuć, ale zwracaj także uwagę na uczucia i potrzeby dziecka. Kiedy bliscy dziecku starają się być twardzi i opanowani przy dziecku, uczy się ono. iż należy tłumić emocje, że to co czuje, jest czymś nieodpowiednim. Rozmawiaj z dzieckiem o twoich i jego przeżywanych emocjach; zapewnij je, że są one czymś naturalnym, normalnym i akceptowanym. Pozwól dziecku w pełni wyrazić to, co czuje i nie określaj limitu czasowego dla jego żałoby.

-         odpowiadaj wyczerpująco na wszystkie pytania dziecka, dotyczące nurtujących go tematów. Odpowiedz „nie wiem” tam, gdzie nie znasz odpowiedzi. Staraj się pogłębić swoje rozumienie i przeżywanie śmierci, wtedy łatwiej będzie ci towarzyszyć dziecku.

-         zapewnij dziecku poczucie bezpieczeństwa. Upewnij je, że nikomu z najbliższych nie grozi teraz śmierć. Spędzaj więcej czasu z każdym dzieckiem indywidualnie. Zadbaj o wspólnie spędzony rodzinny czas. Pomóż dziecku odzyskać poczucie własnej wartości, siły i kontroli. Zadbaj o to, aby pobyt w szkole nie był źródłem dodatkowego stresu. Zaproponuj dziecku udział w zajęciach, które pomogłyby mu wyrazić skumulowane emocje (sport, sztuka i inne)

-         pozwól dziecku zostać dzieckiem. Musi ono czuć, że pomimo zmiany sytuacji wszystkie role zostają zachowane, nadal może być dzieckiem, które się bawi, spotyka z rówieśnikami i przede wszystkim może liczyć na pomoc i opiekę rodziców.

Artykuł oparty na własnych doświadczeniach pracy z osobami w żałobie oraz literaturze:

M. Keirse: „Smutek, strata, żałoba”

P. Krakowiak: „Strata, osierocenie, żałoba”