GraniceGranice osoby to system zewnętrznych i wewnętrznych barier na tyle szczelnych, że chronią jej wewnętrzne dobro przed czynnikami zagrażającymi, a jednocześnie na tyle przepuszczalnych, że umożliwiają wymianę dobra z innymi osobami.

Granice umożliwiają odróżnienie tego co moje, od tego, co nie moje. Jeśli potrafię określić, co jest mną, a co mną nie jest, biorę odpowiedzialność za to, co moje. Potrafię sobą trafniej kierować i świadomie obdarowywać innych, czyli kochać. Nie naruszam granic innych osób i nie pozwalam na naruszanie własnych.

Nieprawidłowo ukształtowane granice są przyczyną wielu trudności w życiu. Stawiają osobę w sytuacji izolacji i cierpienia z tym związanego (mury zamiast granic), są powodem agresji (brak poszanowania granic drugiego człowieka), narażają na doświadczenie przemocy (nieumiejętność wyznaczenia i bronienia swoich granic), utrudniają określenie swojej tożsamości i wielu innych. Osoba pozbawiona granic jest niewrażliwa na granice innych i nieświadoma ich istnienia.

Granice fizyczne i przestrzenne to poczucie dystansu, właściwego dla rodzaju relacji, wyrażające się potrzebą nienaruszania integralności cielesnej i potrzebą odpowiedniego kontaktu fizycznego. Na przykład w przygodnym spotkaniu jest to najwyżej podanie ręki, a w relacji niemowlę-matka silny i częsty kontakt dziecka z ciałem matki i ssanie piersi. Granice są zmienne, na przykład w relacji rodzic-chłopak nastolatek słabnie potrzeba bycia przytulanym, a odpowiednią formą są zapasy z tatą. Elastyczne granice fizyczne pozwalają na przeżywanie adekwatnych do relacji form zbliżenia fizycznego jako uszczęśliwiających, a jednocześnie nie dopuszczają wykorzystania drugiej osoby.

Granice emocjonalne to umiejętność identyfikacji uczuć, wywoływanych przez daną sytuację, osobę czy miejsce. Elastyczne granice emocjonalne pozwalają przeżywać spontanicznie i świadomie emocjonalną relację z drugim człowiekiem, tak kierując wyrażaniem emocji, aby nie doszło do naruszenia jego granic. Jednocześnie nie dopuszczają one do poddania się manipulacji (np. przez wzbudzanie poczucia winy za niewywołany stan emocjonalny drugiej osoby).

Granice intelektualne to zaufanie do własnych spostrzeżeń, określenie swoich celów i rzeczywistych potrzeb, pozwalające na odróżnienie ich od potrzeb i celów innych ludzi, na obiektywną ocenę, czy informacja z zewnątrz może być przyjęta jako własna (uwewnętrzniona). Elastyczne granice intelektualne pozwalają na przyjmowanie informacji z zewnątrz i obiektywną ocenę ich przydatności.

Granice duchowe to ochrona osoby przed czynnikami dezintegrującymi o charakterze duchowym. Na jej kształtowanie ma wpływ jakość życia religijnego, autorefleksja i postępowanie w życiu codziennym. Elastyczne granice duchowe otwierają wnętrze osoby na działanie Boga, nie dopuszczając wpływów destruktywnych. Oczywistym przypadkiem naruszenia granic duchowych i psychicznych jest np. wpływ sekty.

Granice osoby a doświadczenia z dzieciństwa

Wymagania i ograniczenia chronią granice dziecka i pomagają w kształtowaniu szacunku dla granic innych osób. Ustanowienie wymagań jest zadaniem rodzica, dlatego tak ważne jest, aby rodzic znał swoje granice i aby były one prawidłowo ukształtowane. Wtedy normy, które ustanawia, sprzyjają prawidłowemu kształtowaniu granic dziecka. Są jasne, konsekwentnie egzekwowane, niepodważalne co do podstawowych zasad, a przy tym elastyczne co do oceny okoliczności i prawa do oceny we własnym sumieniu. W kształtowaniu granic najważniejsza jest postawa rodzica, bo jego relacja z dzieckiem stanowi matrycę przyszłych relacji dziecka z innymi ludźmi, a zatem również określania i respektowania granic. Jeśli rodzic będzie naruszał lub pozwalał na naruszanie granic swojego dziecka, jeżeli mając kłopoty z własnymi granicami pozwoli na przekraczanie ich przez dziecko, to prawdopodobnie wyrośnie ono na osobę zalęknioną lub agresywną.

Nieprawidłowości w kształtowaniu granic dziecka powstają, gdy brak norm. Dziecko jest jak woda, która płynie wszędzie tam, gdzie nie ma tamy. Brzegi są szansą dla rzeki; normy, zakazy, nakazy są szansą dla dziecka, bo umożliwiają odnalezienie własnej tożsamości. Gdy brak norm, dziecko traci poczucie bezpieczeństwa. Oznacza to bowiem, że jego granice można naruszać, że są naruszane i że samo może naruszać granice innych.

Z drugiej strony, gdy normy są zbyt sztywne i surowe, gubi się w dziecku umiejętność podejmowania własnej inicjatywy i samodzielności. Dziecko otrzymuje komunikat, że inicjatywa i samodzielność nie należą do jego tożsamości, że zewnętrzne oceny są ważniejsze od osądu sumienia, a wtedy może ono wyrosnąć na osobę zalęknioną lub buntowniczą.